Toespraak Holocaustherdenking 2025
Station Gouda, 26 januari
Een zacht, nieuw hart
‘Hou je hart zacht’
Ademloos luisterden tallozen Gouwenaars op 7 november naar het verhaal van Natascha van Weezel. Moeder, geschoold documentairemaakster, begaafd auteur en vooral een wijze vrouw. Haar grootouders overleefden allebei de Holocaust; vader Max en mama Anet Bleich zijn van net na de oorlog; gingen naar het gymnasium en werden progressieve, intellectuele opiniemakers. Warme ‘rooien’ met Joodse roots. Hun dochter is jonger dan ik en tevens 3e generatiekind. Voor haar is het elke dag 4 mei.
De Agnietenkapel zat mudvol. Een betekenisvolle plek. In de tijd dat ons stadhuis wordt gebouwd – rond 1450 – was er ook een religieuze opwekking aan de gang. Er raasde een storm van frisse vroomheid door ons land. Nu bekend als de Moderne Devotie. Overal werden kloosters gebouwd. Aan de rand van onze binnenstad kwam een vrouwenklooster, vernoemd naar de heilige Agnes; even buiten de poorten bij Stein verrees een mannenklooster (in april 1492 werd Erasmus daar priester).
In deze middeleeuwse nonnenkapel hield Natascha haar intense vrijheidscollege. ‘Hou je hart zacht’. Dit naar aanleiding van haar laatste boek. Ze vertelde van haar zoontje Max dat tijdens corona is geboren en waarvan ze afvraagt in wat voor wereld dit mannetje geboren is.
In de 2e helft gingen Mo Mohandis en ik in gesprek met de zaal. De sfeer is respectvol én geladen. Gelukkig zat Natascha in het midden. Bezoekers reageerden op elkaar. Waardig én ingewikkeld tegelijk.
In Amsterdam ging het heel anders. Precies op dat moment golfde het geweld door onze hoofdstad. Supporters van Maccabi Haifi zongen haatliederen in de metro op weg naar Ajax.
Na de wedstrijd scheurden scooters met boze mannen vol wrok naar deze voetbalkerels. De app van Natascha ontplofte, terwijl ik naast haar stond. ‘Ik ga niet met de trein naar huis’, vertelde ze rustig. Onze Joodse landgenoten konden die avond niet veilig over straat. Een Nederlands-Marrokaans gezin in een flat aan Plein 40-45 schrok zo van de commotie dat ze op de grond doken.
Nederland in 2024.
Ondenkbaar en toch dichtbij. Daarom is deze bijeenkomst zo nodig.
Wereldwijd staan we stil bij Holocaust Memorial Day. Premier Schoof was vanmorgen bij het Spiegelmonument ‘Nooit Meer Auschwitz’ in het Wertheimpark in Amsterdam. Wij zijn hier. Bij het station. Op een steenworp afstand werden honderden Gouwenaars vervoerd naar de dood. Met een kaartje dat ze zelf betaalden. Zo lang terug was dat niet.
1942
1943
1944
1945
In 1942 stierf Hildegard van de Blekerssingel 28, vermoord in Auschwitz. Ze werd 34 jaar.
In 1943 stierf Jacob Levy. Als oude man met pensioen kwam hij terecht aan de Oosthaven. Systematisch vermoord in Sobibor toen hij 80 jaar was, zonder reiniging in het Metaheerhuis
In 1944 stierf Abraham. Geboren in Amsterdam. Gewoond in de Keizerstraat 72 in Gouda. Gestorven in Warschau toen hij nog maar 21 was.
In 1945 stierf Hedwig. Vanuit Duitsland gevlucht naar hier. A.G. de Vrijestraat 18. Net voor de bevrijding bewust om het leven gebracht in de kracht van haar leven. Bergen-Belsen. 47 jaar.
Richting de demonische denkers, richting de haatzaaiers hier heb ik een woord. Het goede zal het kwade overwinnen. Een kaarsje op een menorah is sterker dan elke nacht.
Recent bezocht ik een dame van 101. Net als vorig jaar toen ze 100 werd. In de Hanepraij. Haar zoon was erbij. Tine van Huerck-Swierstra. Tante Tien.
In juni 1943 was er een razzia in Hoorn. Tien woonde daar. Joden werden opgepakt.
De familie Cohen stuurde hun dochtertje van nog geen 3 jaar oud de straat op. “Ga weg, misschien kan jij ontkomen”, zoiets. De kleine Paula liep over straat.
De moeder van Tine zei: “Haal dat kind naar binnen.” Tine kwam terug met Paula. Donkere ogen, lange donkere krullen. “Ik wil naar papa en mama”, zei ze. Haar ouders, nota bene in blijde verwachting zijn afgevoerd en vergast in Sobibor. De uitlaatgassen van de dieselmotoren deden hun verstikkende werk.
Paula werd opgenomen in het gezin. Tine werd haar grote zus. De kapper knipte haar lange haar af en ze draaide mee in het gezin. Zij overleefde de oorlog wel. Toen begin januari mevrouw Tine 101 werd, kreeg ze een dikke knuffel van Paula in Gouda.
Paula durft nog steeds niet goed de tram te pakken in Amsterdam. Haar man draagt geen keppel meer over straat. Een Joodse vriend vertelde me dat dit in Dubai wel kan – als Jood zichtbaar en vrij over straat gaan. Het lukt in dit land niet goed. Waarom blijft het antisemitisme zo krachtig?
De wapens lijken vandaag te zwijgen in Israël en Gaza. Gijzelaars en gevangenen worden uitgeruild. Sinds 7 oktober is er aan beide kanten zoveel verdriet en onzekerheid. Hoe moeilijk is het dan om je hart zacht te houden.
Al eerder in de geschiedenis waren er gruweldaden in het land van melk en honing. De profeet Ezechiël spreekt in hoofdstuk 36 over verwoeste akkers en steden in puin. Ik parafraseer.
“Jullie moeten jezelf schamen voor je slechtheid…maar Ik zal al jullie slechtheid van jullie afwassen. Jullie eigen hart dat zo hard en zo koud is als steen, zal ik uit jullie weghalen. En dan zal Ik jullie een warm, zacht hart geven.”
Wie heeft dat niet nodig?
Een zacht, nieuw hart.